Van bergkaas tot streekbrood: Hoe bescherm je geografische oorsprongsproducten?

Sommige producten zijn onlosmakelijk verbonden met hun herkomst. Denk aan een kaas uit een bergdorp, een ambachtelijk gebakken brood met eeuwenoude traditie, of aan onze eigen Limburgse vlaai, vers uit de oven en geworteld in streekgebruik.

Producenten willen die oorsprong vaak benadrukken en beschermen. Een registratie als beschermde oorsprongsbenaming (BOB) lijkt dan een logische stap. Maar wat als registratie niet lukt? Gelukkig zijn er andere routes die bescherming en herkenbaarheid bieden, en die verrassend goed kunnen werken. 

Wat is een BOB eigenlijk? 

Een BOB is een aanduiding voor producten die volledig afkomstig zijn uit een bepaald geografisch gebied waarbij productie, verwerking of bereiding — alles binnen dat gebied gebeurt.  De eigenschappen van het product hangen direct samen met die herkomst. Een BOB biedt juridische bescherming tegen misbruik van de naam. Alleen producenten die aan alle vastgestelde voorwaarden voldoen, mogen de benaming gebruiken. Het systeem is bedoeld om traditionele en regionale producten te beschermen en te promoten. 

Waarom registratie van een BOB soms niet lukt 

Een BOB vereist dat het product in het land van herkomst al officieel erkend is. Zonder die erkenning kan een aanvraag in een ander land stranden. Ook kunnen afspraken tussen landen of lokale regelgeving roet in het eten gooien. Soms is de productnaam in het doelland generiek geworden. In zulke gevallen biedt een BOB geen uitkomst. Toch zijn er alternatieven die bescherming mogelijk maken. 

Het certificeringsmerk als kwaliteitslabel 

Een certificeringsmerk biedt producenten de kans om kwaliteit en herkomst zichtbaar te maken. De houder van het merk stelt voorwaarden op. Die voorwaarden gaan bijvoorbeeld over productiemethoden, ingrediënten of traditionele know-how.  

Certificeringsmerken laten zien dat een product aan bepaalde standaarden voldoet. De houder controleert het gebruik en bewaakt de kwaliteit. Dat gebeurt via een reglement dat bij registratie wordt ingediend.  

Een certificeringsmerk is niet gebonden aan één producent. Meerdere partijen kunnen het gebruiken, zolang ze aan de standaarden voldoen. De houder mag het merk zelf niet gebruiken, maar moet wel toezicht houden. 

Een geografische herkomst mag geen onderdeel zijn van het certificeringsmerk zelf. Namen die uitsluitend een regio aanduiden, zoals “Limburg” of “Camembert”, komen niet in aanmerking voor registratie als certificeringsmerk. Wel mag de herkomst een criterium zijn in het reglement. Zo kan het merk toch verwijzen naar producten uit een bepaalde streek, zonder dat die streeknaam het merk vormt.  

Een collectief merk voor regionale herkenbaarheid 

Een collectief merk is bedoeld voor gebruik door leden van een organisatie, zoals een producentenvereniging of branchegroep. Het merk fungeert als gezamenlijk label voor producten die binnen een bepaalde groep worden aangeboden. Bij geografische oorsprongsproducten kan het collectief merk helpen om de regionale identiteit zichtbaar te maken. Daarbij helpt dat het merk zelf een herkomstaanduiding mag zijn. 

De merkhouder — vaak een coöperatie of streekorganisatie — beheert het merk namens de aangesloten leden en mag het ook zelf gebruiken. Alleen leden die voldoen aan de vastgestelde voorwaarden mogen het merk gebruiken. Die voorwaarden kunnen betrekking hebben op productiemethoden, kwaliteitseisen en herkomst uit een specifiek gebied. 

Het collectief merk maakt het mogelijk om onder één naam naar buiten te treden. Dat versterkt de gezamenlijke uitstraling en vergroot de zichtbaarheid van streekproducten. Denk aan een groep bakkers die samen een merk voeren voor Limburgse vlaaien, waarbij het reglement bepaalt dat de vlaaien daadwerkelijk in Limburg worden gebakken volgens traditionele receptuur. 

Het individuele merk met licentiestructuur  

Een individueel merk met licentiestructuur biedt een andere vorm van bescherming. De merkhouder registreert het merk op eigen naam en verleent gebruiksrechten aan producenten via licentieovereenkomsten. Die licentie kan voorwaarden bevatten over kwaliteit, herkomst of productiemethoden.  

De houder bepaalt wie het merk mag gebruiken en onder welke voorwaarden. Die afspraken zijn ook terug te vinden in de licentieovereenkomst, net als bijvoorbeeld controlemechanismen of een vergoeding voor het gebruik. Deze structuur is flexibel en aanpasbaar aan lokale markten of specifieke doelgroepen. Het merk kan daardoor een regionale uitstraling hebben, zonder dat het formeel een BOB is. Dat maakt het geschikt voor producenten die hun product willen beschermen én commercieel willen inzetten. 

Een BOB is een krachtig instrument, maar niet altijd mogelijk. Certificeringsmerken, collectieve merken of individuele merken met licentiestructuur vormen dan, onder bepaalde voorwaarden, waardevolle alternatieven. Wilt u weten welke route het beste past bij uw situatie? Neem dan hier contact met ons op. Abonneer op onze nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van het laatste nieuws.  

Dit artikel is geschreven door Megan Creemers, werkzaam op ons kantoor in Amsterdam.